Algemene uitkering

Rijk en VNG werken al enige tijd aan de Hervormingagenda jeugdzorg. Onderhandelingen hierover zijn afgerond. Vooruitlopend op de uitkomsten van deze onderhandelingen zijn in de meicirculaire voor de jaren 2022, 2023, 2024 en 2025 aanvullende, incidentele middelen toegevoegd aan het gemeentefonds, in lijn met de financiële reeks van de uitspraak van de Commissie van Wijzen (CvW). Naast de besparingsopgave die volgt uit de uitspraak van de Commissie van Wijzen heeft het kabinet besloten tot het realiseren van een aanvullende besparing van structureel € 511 miljoen, welke een Rijksverantwoordelijkheid is gemaakt. Concreet betekent dit dat het aan de Rijksoverheid is om de besparing in te vullen met (wettelijke) maatregelen. Het gaat daarbij om maatregelen waardoor gemeenten minder middelen nodig hebben of waarbij alternatieve inkomsten gegenereerd kunnen worden. Ook draagt het Rijk het budgettaire risico ingeval (een deel van) deze maatregelen geen of niet tijdig doorgang vinden.
De provincies als financieel toezichthouder erkennen de noodzaak om op deze ontwikkelingen te anticiperen en hebben beoordeeld in hoeverre het ramen van de financiële reeks van de CvW na 2025 als reëel kan worden beoordeeld (artikel 203 lid 1 Gemeentewet).

• Gemeenten mogen in de jaarschijven 2026 en 2027 de middelen zoals die in de Hervormingsagenda zijn afgesproken als structurele en reële raming meenemen in hun meerjarenraming. Concreet gaat het om respectievelijk € 284 miljoen en € 211 miljoen (zie tabel).
• Daarnaast mogen gemeenten in hun begroting rekening houden met een besparing op de uitgaven van €500 miljoen in 2025, € 500 miljoen in 2026 en vanaf 2027 € 511 miljoen (structureel) als gevolg van maatregelen die het Rijk zal uitwerken (zie tabel).

Dit betekent dat in de begroting van de gemeente Stein conform bovenstaande een stelpost is opgenomen, die als volgt is opgebouwd:

Sinds het aantreden van het kabinet Rutte IV stond er voor het jaar 2026 een forse besparing op het gemeentefonds ingeboekt, in ruil voor een andere financieringssystematiek en/of een uitbreiding van het lokale belastinggebied. Het tekort dat gemeenten hierdoor in 2026 hadden, loopt op in de jaren erna en staat ook wel bekend als het ‘financiële ravijn’. Gemeenten vragen al anderhalf jaar om dit financiële probleem op te lossen. Alle gemeenten komen samen zo'n € 3 miljard te kort.

Daar waar normaal gesproken het gemeentefonds een jaarlijkse groei laat zien om loon-, prijs- en volumeontwikkelingen op te vangen, is vanaf 2026 een daling zichtbaar.
Concreet betekent dit dat de gemeente Stein als gevolg van de kortingen op het gemeentefonds in 2026 circa € 3,6 miljoen minder uit dit fonds ontvangen dan in 2025 en dat de jaren 2026 en 2027 als gevolg daarvan een 'financieel ravijn' vertonen, ondanks dat we voor 2026 en 2027 een eenmalige rijksbijdrage voor de nieuwe financieringssystematiek hadden ontvangen van respectievelijk € 1,1 en € 0,8 miljoen.

De VNG heeft aan haar leden geadviseerd om geen sluitende begroting te maken voor de jaren vanaf 2026 en daarmee de nadelige financiële gevolgen van het kabinetsbeleid zichtbaar te maken. Deze uitzonderlijke maatregel is volgens het bestuur nodig omdat de gemeentelijke financiën onvoldoende zijn voor het uitvoeren van het huidige takenpakket. De VNG wil doordat de gemeenten de tekorten laat zien het gesprek met het Rijk aangaan en de middelen binnen halen die de gemeenten toekomt. Het bestuur van de VNG erkent dat dit een uitzonderlijk advies is. Het is echter besproken in het landelijk Vakberaad Gemeentefinanciën van de provinciale toezichthouders, en zij herkennen het standpunt van de VNG.
De provinciaal toezichthouder begrijpt de actie van de VNG wel en ook waarom zij dit hebben gedaan. Zij adviseert de gemeente Stein een structureel en reëel (SRE) sluitende begroting 2024 en 2025 op te stellen zodat er sprake is van repressief toezicht.

Puur vanuit de wet- en regelgeving bekeken moeten de jaren 2026 en 2027 ook sluitend zijn.
Echter hebben we hier te maken met de problematiek van niet-taakgebonden kortingen van het rijk waarover de VNG nog gesprekken zal gaan voeren. Met het advies en standpunt van de VNG en de toezichthouder is de urgentie om het tekort dat zou kunnen ontstaan als gevolg van de Rijksbezuinigingen op korte termijn weg te werken er niet meer.
Het VNG zal worden gevolgd, met wel de volgende kanttekeningen:

• Het eventuele tekort voor 2026 en 2027 moet niet groter worden dan het betreffende ravijn. De gemeente moet zich niet in de nesten gaan werken. Behoudendheid is dus wel noodzakelijk.
• Het is niet wenselijk om bezuinigingen in te zetten als die op een later moment niet nodig blijken te zijn. Echter zien we ook bij het Rijk financiële problemen ontstaan. Het zou zo maar kunnen zijn dat het ravijn niet of helemaal niet gedempt wordt. Daarom is het belangrijk om deze ontwikkelingen te blijven monitoren en hier dan ook vroegtijdig op te anticiperen en alsnog eventuele bezuinigingen door te voeren.

Indien de 'ravijnjaren' niet alsnog door het rijk gecompenseerd worden en daardoor in de toekomst begrotingstekorten in die jaren ontstaan, dan zullen daarna mogelijke bezuinigingen doorgevoerd moeten worden. Dat traject vereist zorgvuldige afwegingen om ervoor te zorgen dat essentiële diensten en kwaliteit behouden blijven. Mogelijkheden hierbij zijn om onderdelen uit het bestuursakkoord 2022-2026 (deels) terug te draaien dan wel minder budget beschikbaar te stellen. Daarnaast kan het verhogen van inkomsten voor een gemeente een effectieve manier zijn om financiële tekorten aan te pakken zonder de kwaliteit van dienstverlening te verminderen. Een redelijke verhoging van de onroerendgoedbelasting kan extra inkomsten genereren. Een verhoging van 1% onroerend zaakbelasting zal circa € 62.000 inkomsten opleveren.